ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ
I. Συναντήσεις Πατρών
9 η και 10 η 23 Φεβρουαρίου και 2 Μαρτίου 2023
II. Συναντήσεις Σπάρτης
(Υπό την Αιγίδα του Δήμου Σπάρτης) 4 η Τριπλή 24 – 27 Φεβρουαρίου 2023
ΙII. Συναντήσεις Άργους 2 η 1 Μαρτίου 2023
ΙI. Συναντήσεις Πατρών 1/ 9 η Εκδήλωση Πέμπτη 23 Φεβρουαρίου, 8.30 μ.μ., στο Μέγαρο Λόγου και Τέχνης, Αίθουσα Διαλέξεων, 2 ος όροφος, Πλατεία Γεωργίου Α΄.
Η προγραμματισμένη για την περασμένη Πέμπτη συνάντηση δεν έγινε λόγω
Τσικνοπέμπτης. Το Πρόγραμμα των σεμιναρίων συνεπώς μετακυλίεται μια
εβδομάδα αργότερα.
Στην προσεχή μας λοιπόν συνάντηση αυτήν την Πέμπτη θα συνοψίσω πρώτα
την ανάλυση της προηγούμενης θεματικής που αφωρούσε στην Ιωνική
πρόσληψη του Δωρικού πνεύματος, και πρόκληση προς αυτό ενώπιον του
Δωρικού «κόσμου» και της Σπαρτιατικής εστίας του, κατά τους αρχαϊκούς
χρόνους, τον 7 ο και 6 ο αιώνα π.Χ.
Τα φαινόμενα στα οποία είχα εστιασθεί και θα ανασυνθέσω επί της ουσίας
τους είναι το έπος και ο ίαμβος στην ποίηση, ο Ορφισμός και τα αρσενικά
μυστήρια του Διονύσου στην θρησκευτικότητα, η γένεση του δράματος από
αυτήν την θρησκευτικότητα, η σοφία και φιλοσοφία στον τρόπο σκέψης καιστην διαχείριση της μέριμνας του χρόνου, η τυραννία και η δημοκρατία
στην πολιτική σύνταξη της κοινωνίας και στην συγκρότηση της πόλης, το
χρήμα στην οργάνωση της οικονομικής δραστηριότητας, η χαρίεσσα
μορφή και η διακοσμητική κομψότητα απέναντι στο καλλισθενικό βάρος
και στο γυμνό κάλλος της πλαστικής, η πολυ-τέλεια του βίου έναντι της
Δωρικής μονο-τέλειας.
Η Ιωνική πρόσληψη και πρόκληση κατέληξε σε αποτυχία ιστορική και
πολιτισμική. Θα εξηγήσω τον βαθύτερο λόγο αυτής της αποτυχίας και την
δυσαρμονία που την προκάλεσε.
Και στο δεύτερο μέρος της ομιλίας μου θα επικεντρωθώ στην sui generis
Αττική σύνθεση του Δωρικού και του Ιωνικού. Η πρόσληψη της Δωρικής
ουσίας είναι τώρα εμφατικώτερη πολιτισμικά σε αυτήν την ιδιαίτερη συνύπαρξη
Απολλώνιου πνεύματος και της πρακτικής σοφίας της Αθηνάς. Θα
μελετήσουμε την γένεση του φαινομένου και βασικές μορφές του. Τέτοιες είναι
η έμφαση στην γυμναστική, η αλλαγή στο στυλ της ενδυμασίας και της
κόμμωσης, η αγγειογραφία με τις επιγραφές «καλός», η υπεραξία του κάλλους
και ο Δωρικός έρως, η Δωρικότροπη μορφολογία στην πλαστική, η
επικράτηση του Δωρικού αρχιτεκτονικού ρυθμού, η καθιέρωση της Δωρικής
διαλέκτου και του Δωρικού μέλους στα χορικά του Αττικού δράματος.
Πρόκειται για την αρχή μιας έρευνας πάνω στην ουσία του κλασσικού.
Ο θεματικός τίτλος της ομιλίας μου είναι:
Η Αττική Σύνθεση του Κλασσικού
Ο Αθηναϊκός Δωρισμός, Τραγωδία και Κωμωδία, Ρητορική και Σοφιστική, Δημοκρατία και Ηγεμονία
2/ 10 η Εκδήλωση Πέμπτη 2 Μαρτίου, 8.30 μ.μ., στο Μέγαρο Λόγου και Τέχνης, Αίθουσα Διαλέξεων, 2 ος όροφος, Πλατεία Γεωργίου Α΄.
Σε άμεση συνέχεια και στενή συνάφεια προς το θέμα της προηγούμενης
ομιλίας μου βρίσκεται η ανάπτυξη που θα κάνω στην προκείμενη συνάντησή
μας.
Μετά δηλαδή την ανάλυση της Αττικής πρόσληψης του Δωρικού, και της
σύστοιχης Αθηναϊκής πολιτισμικής προβολής και ηγεμονικής πρόκλησης, θα
επικεντρωθούμε στην καθαρά Δωρική θέση κατά τον 5 ο π.Χ. αιώνα, τον
Χρυσούν αιώνα της Αθήνας. Άξονας της αυθεντικής Δωρικής στάσης είναι το
αποκαλυπτικό της αχρονικής αιωνιότητας «τέλος» της τελειότητας, η
απόλυτη ανακτορεία της Μορφής.
Θα το μελετήσουμε αυτό το Τέλος σε δυο αρχετυπικές εκφράσεις του,
στην ποίηση του Πίνδαρου και την πλαστική του Πολύκλειτου. Και οι δυο
αυτοί κορυφαίοι φορείς του διαυγούς και ανεπίμεικτου Δωρικού πνεύματος
είναι πολίτες πόλεων που άμεσα (Θήβα) ή έμμεσα (Άργος) ευνόησαν την
Περσική αυτοκρατορία στους Μηδικούς πολέμους. Θα διερευνήσουμε την
ουσιαστική σημασία του γεγονότος για την μοίρα του Ελληνισμού στον χρόνο
και τα ιστορικά πεπρωμένα του. Και θα ολοκληρώσω την αναπαράσταση της
μορφής του κλασσικού Δωρισμού με την ανάλυση της σύνθεσης που
αντιπροσωπεύει ο ναός του Διός στην Ολυμπία, αρχιτεκτονικά και
γλυπτικά.
Συνοπτικά η θεματολογία δίνεται στον προγραμματισμένο τίτλο:
Το Δωρικό «Τέλος» του Κλασσικού Πίνδαρος και Πολύκλειτος
Η Αιωνιότητα στον Χρόνο και Ο Ναός του Διός στην Ολυμπία
ΙΙ. ΥΠΟ ΤΗΝ ΑΙΓΙΔΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΣΠΑΡΤΗΣ Συναντήσεις Σπάρτης 4 η 6 24 – 27 Φεβρουαρίου
Θα έχουμε πάλι το δοκιμασμένο τριλογικό μοντέλο συναρτημένων
σεμιναρίων, προσαρμοσμένο στον χαρακτήρα των ημερών.
1/ Παρασκευή 24 Φεβρουαρίου, 8.30 μ.μ., στο Παλαιό Δημαρχείο
Ο πραγματικός, ουσιαστικός λόγος της κατάρρευσης του Μυκηναϊκού
κόσμου (και συνωδά του συνολικού Συστήματος Ισχύος της Μεταλλικής
Εποχής – του Χαλκού) ήταν το βαθύτερο ανικανοποίητο του ανθρώπου με
τις δυο προηγούμενες κοσμοϊστορικές Επαναστάσεις για το νόημα της
ζωής. Ούτε η χθόνια γονιμότητα και η αγκαλιά της μάνας και η Μεγάλη θεά,
ούτε η ουράνια ισχύς και η δημιουργική βία και ο Κύριος των Δυνάμεων,
αποτελούσαν την τελική λύση του αινίγματος της ύπαρξης.
Επέπρωτο να αποκαλυφθεί η τρίτη και τελεσιουργός και τελευταία
φανέρωση του μυστικού βάθους του Είναι, ο ανθός της ύπαρξης, το
«τέλος» της μορφής του κάλλους.
Το καινόν και νεανικό μυστήριο: το ευπαθές και ολιγοχρόνιο άνθος πιο
καθοριστικό και δραστικό από την αναλλοίωτη, τρομερή γονιμότητα της
κοσμικής μήτρας, πιο ρωμαλέο και ανακτορικό από την φοβερή βία των
δημιουργικών τομών της ουράνιας βασιλείας. Για αυτό ο σίδηρος και το
κάλλος συνδυάζονται παναρμόνια στην Εποχή του Σιδήρου και της
Επανάστασης του Ελληνισμού, συνταιριαστά το όπλο και η μουσική,
(«παλίντονος ἁρμονίη ὅκωσπερ τόξου καὶ λύρης», σύμβολα αμφότερα
του Απόλλωνα), το σκληρότατο και το απαλότατο, – όπως ψέλνει ο πρώτος
μέγας λυρικός ποιητής Αλκμάν στην Σπάρτη:
ἕρπει γὰρ ἄντα τῶ σιδάρω τὸ καλῶς κιθαρίσδην
Την επανάσταση για την αποκάλυψη του Ελληνισμού έκαναν και τελεσφόρησαν
τα ορεσίβια παλληκάρια του Βοίου (κατά Στράβωνα), των ορεινών όγκων της
νότιας Πίνδου και των συμπλεγμάτων της Στερεάς από τα Αιτωλοακαρνανικά
μέχρι τον Παρνασσό και τις απολήξεις σε Ελικώνα και Κιθαιρώνα, οι Δωριείς
και άλλοι Κουρήτες. Αιχμή απετέλεσαν οι Δωριείς της Δωρίδος. Η Κάθοδός
τους ήταν η αρχή στο στήσιμο του άξονα του πολιτισμικού Ελληνισμού.
Η διασπορά και κατανομή των Δωριέων στην Πελοπόννησο ανέδειξε
διαφορετική φυσιογνωμία ιστορικότητας, αντιστοιχούσα προς τον
τοπολογικό χαρακτήρα του χώρου εγκατάστασής τους (Μεσσηνία,
Αργολίδα, Κορινθία). Η ολιγαριθμία τους (2000 στην Λακεδαίμονα, 8-10.000
το μέγιστο συνολικά), η μικρή σε έκταση και άγρια φύση της τελευταίας
προκαθοδικής διαμονής τους (η χώρα των Δρυόπων, στην φοβερή σύννευση
των ορεινών όγκων Βαρδουσίων, Οίτης, Γκιώνας και Παρνασσού κατά τον άνω
ρου του Μόρνου), οι ισχυρές κοινές παραδόσεις και χαρακτήρες
ταυτότητας ακόμη και βαθειά στον χρόνο μεταγενέστερα, παρά την διανομή
τους στην Πελοπόννησο και από εκεί στο νότιο Αιγαίο και στην Μεγάλη
Ελλάδα, – και σε συνδυασμό μάλιστα οι τρεις αυτές παράμετροι, δεν
αφήνουν υπολογίσιμα περιθώρια για εσωτερική φυλετική ερμηνεία της
ιστορικής διαφορετικότητας που ανέπτυξαν στους διάφορους τόπους
εγκατάστασης και διαμονής τους οι Δωριείς. Η ορίζουσα της ιστορίας είναι
τοπολογική.
Θα συνοψίσω την ανάλυση της διαφορετικής απόκρισης των Δωριέων κατά τον
τόπο της διαμονής τους, παρουσιάζοντας σε γενικές γραμμές την
πρωτοϊστορία τους, και θα εμφιλοχωρήσω στην Σπαρτιατική απόλυτη
ιδιαιτερότητα. Θα διερευνήσουμε τα χαρακτηριστικά αυτής της
μοναδικότητας σε συνάρτηση με την τοπολογική ιδιομορφία της κοίλης
Λακεδαίμονος κατά τον μέσο ρου του Ευρώτα. Και με την ανάλυση αυτή θα
προετοιμαστούμε για την κατανόηση του θαύματος της ιστορίας, το φαινόμενο
της αρχαϊκής Σπάρτης.
Θεματικός τίτλος της διαπραγμάτευσής μου είναι:
Η Μοναχική Πορεία της Σπάρτης Οι Τρεις Χειμερινοί Αιώνες (~1104 – 823 π.Χ.)m2/ Κυριακή 26 Φεβρουαρίου, 8.30 μ.μ., στο Παλαιό Δημαρχείο
Τις Κυριακές γενικεύουμε την προβληματική που διαπραγματεύομαι τις
αντίστοιχες Παρασκευές για να έχουμε την καθολική εικόνα, της οποίας την
κεντρική, ουσιώδη, καθοριστική μορφή αναδεικνύουμε κατά την προηγούμενη
ανάλυση. Αυτήν την φορά, λόγω των ημερών, θα επιδοθούμε στην νηφάλια μέθη του
νου. Θα παρουσιάσω την γενική μορφή της ιστορίας και το «τέλος» της. Ειδική
αναφορά θα γίνει στην ουσιαστική κατανόηση του παρόντος, της Εποχής
των μεγάλων Μεταβολών που ζούμε. Οι αλλαγές είναι τεκτονικές, η
αρχιτεκτονική του παγκόσμιου συστήματος μεταβάλλεται, ο Ευρωπαϊκός
πολιτισμός πεθαίνει και δυσθαναντεί, – και ο άνθρωπος βρίσκεται εις
αναζήτηση νέου νοηματοδοτικού άξονα (βιώματος, πίστης, ιδέας) και των
μορφών πραγμάτωσής του.
Η σύλληψη της γενικής μορφής και του υπεραίροντος «τέλους» της
ιστορίας «προφητεύει» το μέλλον. Η ασφαλής πρό-γνωση προκύπτει από
την αληθή γνώση. Η πρό-βλεψη και πρό-νοια συνάγεται από την όραση και
τον νου.
Στο πλαίσιο της γενικής μεγάλης εικόνας για το νόημα της ιστορίας θα
εξετάσω το πρόβλημα του ρόλου και της επίδρασης της σημαντικής
ιδιαιτερότητας και μοναδικότητας στην διαμόρφωση της καθολικής
κατάστασης. Πώς μπορεί το απολύτως μοναδικό να είναι ταυτόχρονα και το
απολύτως καθολικό; Πώς είναι δυνατόν η απόλυτη ιδιαιτερότητα να αποτελείπανανθρώπινη αξία; Το θέμα της εμπράγματης ιδέας πρόκειται, και ειδικά το
ζήτημα της Σπάρτης.
Ο θεματικός άξονας της αναζήτησής μας θα είναι λοιπόν:
Η Μορφή και το «Τέλος» της Ιστορίας
Μοναδικότητα και Καθολικότητα
(στον Ατομικό και Συλλογικό Βίο)
3/ Δευτέρα, 27 Φεβρουαρίου, 2 μ.μ. στον Παραδοσιακό Ξενώνα «Φάρις» του Γιώργου
Κοκκορού, πάνω από τους Γοράνους και το Μοναστήρι της Γόλας
Η Καθαρή Δευτέρα αρμονίζει καθαρή σωματική και πνευματική τροφή,
άγει εις αποκεκαθαρμένους λογισμούς. Γιατί χρειάζεται και τί είναι ο καθαρμός; Σε τί συνίσταται ο σπίλος της ύπαρξης, ο ρύπος του χρόνου στην γέννηση, στον μόχθο της διάρκειας, και στον θάνατο;
Τι λερώνει το ον;
Η ιερότητα της ύπαρξης μιαίνεται, – αλλά σε τί και με τί; Ο καθαρμός
καθαίρει τον ρύπο και αναδεικνύει άσπιλη την ιερότητα του όντος.
Αλλά μερικές σημαίνουσες φορές είναι το μίασμα που καθαίρει το μίασμα, το
αίμα που ξεπλένει το αίμα.
καθαίρονται δ’ ἄλλῳ αἵματι μιαινόμενοι
Το Βακχικό όργιο τρέπει την καταστροφική όψη της δύναμης σε
δημιουργική τομή.
Αλλά και κάτι άλλο υπερβατικό. Ο Απολλώνιος καθαρμός ουσιώνεται στην
έκσταση του κάλλους. Ποίηση, μουσική, χορός εκφράζουν την ενεργητική
όψη της αμεριμνησίας του ανθρώπου προς τις ανάγκες του χρόνου που
σπιλώνουν την ύπαρξη. Η παιδιά του «τέλους» καθαίρει από την λάσπη του
γίγνεσθαι στον χρόνο. Τότε ο χρόνος λάμπει καθάριος, αληθής εικόνα της
αιωνιότητας.
[Για τον καθαρμό της Δήλου από τους Αθηναίους κατόπιν Δελφικού χρησμού
κατά την αρχή του Πελοποννησιακού πολέμου, και σε τι συνίστατο, θα δούμε
Θουκυδίδη, ΙΙΙ, 104].
Μετά τον οργασμό της φύσης στον χειμώνα, (εξεχόντως εποχή των
Διονυσιακών οργιασμών και μυστηρίων), όταν από την σήψη του νεκρού
κύεται η νέα γέννα στον κόλπο της Μητέρας Γης, χρειάζεται η αγνεία της
ύπαρξης ώστε κεκαθαρμένη να δεχθεί το άνοιγμα του όντος για την
φανέρωση της τελειότητάς του, να λατρεύσει την άνοιξη του κοσμικού
ανθού, την επιφάνεια του Θεού στο κάλλος του Είναι.
Θα εντρυφήσουμε στην μεταμόρφωση του Απολλώνιου πνεύματος με την
δεύτερη αποκάλυψη του Ελληνισμού στην Ορθοδοξία.
[Για αυτό το καίριο ζήτημα δείτε τις μελέτες μου στον ιστότοπο του
Ινστιτούτου, τμήμα Research Projects, κατηγορία Logos in ancient Greek
Philosophy and Christianity, κ. ά.]
[Για το θέμα από την άποψη των αρχαίων μυστηρίων και θρησκευτικότητας,
δείτε τις μελέτες μου (α) «ΜΙΑΣΜΑ AND ΚΑΘΑΡΣΙΣ. Purifying Impurity
and Polluted Purification» και (β) «Death Rites of Defilement», Apostolos L.
Pierris, The emergence of reason from the Spirit of Mystery, An Inquiry into the Origin
and nature of Ancient Greek Rationality, Vol. I, Religion and Mystery, 2006,
Chapters 1 and 2, pp. 15-67. ]
Η θεματική εστία των λογισμών μας ψηλά στον Ταΰγετο δίνεται με τον τίτλο:
Μίασμα και Κάθαρση
Το Ιερό και το Άγιο
ΙΙΙ. Συναντήσεις Άργους 2 η Τετάρτη 1 Μαρτίου, 7.30 μ.μ., στην Αίθουσα
Τέχνης και Πολιτισμού «Μέγας Αλέξανδρος»
Αρχίσαμε ευοίωνα μια καινούρια σειρά Συναντήσεων, στο Άργος τώρα. Έχω
κυκλοφορήσει και έχει δημοσιευθεί το συνολικό Πρόγραμμα του φετινού
Κύκλου ομιλιών. Δικτυώνουμε τις τέσσερες μείζονες εστίες του πολυδύναμου και «ευγενέστατου» (η Πελοπόννησος “haut ulli terrae nobilitate postferenda») Πελοποννησιακού πεδίου, την Ολυμπία, την Αρκαδική Παρρασία, την Σπάρτη και το Άργος.
Στην εναρκτήρια συνάντησή μας ανέπτυξα εισαγωγικά την σημασία του χώρου
στην ιστορία. Ο χρόνος δίνει τον ρυθμό στην ιστορία με την περιοδικότητα
του γίγνεσθαι. Αλλά ο χώρος καθορίζει την ουσία των εξελίξεων παρέχοντας
τον χαρακτήρα των γιγνομένων. Η πνοή του τόπου προσδιορίζει την
θεμελιώδη πολιτισμική ταυτότητα του χώρου. Έτσι ο χώρος συνιστά την
αρμονία της συμφωνίας της ιστορίας. Η ορίζουσα της ιστορίας είναι
πολιτισμική και τοπολογική. Η ιστορία έχει νόημα και σκοπό, το «τέλος»
της ύπαρξης.
[Για την γενική θεωρία δείτε σχετικά το βιβλίο μου «Χώρος και Ιστορία» και τις
μελέτες στον ιστότοπο του Ινστιτούτου, τμήμα Research Projects, κατηγορία
«Χώρος και Ιστορία: Χωρολογικά Αίτια του Ιστορικού Ρυθμού»].
Στην δεύτερη συνάντησή μας θα αναλύσω την ανθρωπογεωγραφία της
Πελοποννήσου κατά τα τέσσερα μεγάλα κέντρα της συναρτώντας τοπολογική
φυσιογνωμία και πολιτισμική ταυτότητα (και συνεπώς θεμελιώδη χαρακτήρα
ιστορικής διαδρομής).
Και κυρίως θα επικεντρωθώ στην τοπολογική ανάλυση του ίδιου του
Αργείου πεδίου κατά τα μείζονα ιστορικά κέντρα του, Λέρνα, Άργος,
Τίρυνς, Μιδέα, Μυκήνες. Η μελέτη της προϊστορίας του πεδίου θα
συμπεριλάβει και συνταιριάσει την χωρολογική ανάλυση, τα αρχαιολογικά
δεδομένα και την ηρωική μυθολογία των ιστορικών χρόνων. Η μυθολογία
της Αργείας ηρωικής εποχής αποτελεί την διατηρούμενη παραδεδομένη
μνήμη της προκαθοδικής ιστορίας, όπως αυτή η μνήμη επεβίωσε μετά την
κατάρρευση του Μυκηναϊκού συστήματος και την νέα αρχή που προκάλεσε
η Κάθοδος των Δωριέων. Σε μια τέτοια τριπλή σύνθεση θα επιδοθούμε
κατά την προσεχή μας συνάντηση.
Ο θεματικός άξονας της ομιλίας μου δείχνεται στον προγραμματικό τίτλο:
Το Πεδίο του Άργους στην Νεολιθική και Μεταλλική Εποχή.
Από την Λέρνα στις Μυκήνες.
Πελασγοί και Αχαιοί, Φορωνίδες, Δαναοί, Ηρακλείδες και Πελοπίδες [Για την Ομηρική εκδοχή της πολιτικής δομής του πεδίου του Άργους στην
ηρωική εποχή του χαλκού (Ιλιάς, Β, 559 – 580), στοιχεία δίνει Th. W. Allen,
The Homeric Catalogue of Ships, 1921, pp. 59 -74. Επίσης, G. S. Kirk (ed.), The
Iliad: a Commentary, Vol. I, Books 1-4 (G. S. Kirk), 1985, pp. 180-1, 209-13.
Υπάρχει σημαντική ομοιότητα στον καταμερισμό και διάρθρωση της εξουσίας
κατά τόπους με ένα αξονικό κέντρο δεσπόζουσας αλλά όχι απόλυτης επιβολής,
μεταξύ του Μυκηναϊκού και του Χετιτικού συστήματος. Αμφότερα
κατέρρευσαν περί το 1200 π.Χ., μετά την στρατηγική σύγκρουση για
γεωπολιτικό έλεγχο της Δυτικής Μ. Ασίας και των Στενών (Τρωικός
Πόλεμος).]
