Εχθές, ανταποκρινόμενοι στο έργο που τους ανατέθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κατά τη σύνοδο κορυφής των Βερσαλλιών η Επιτροπή και ο Ύπατος Εκπρόσωπος παρουσίασαν ανάλυση των επενδυτικών κενών στον τομέα της άμυνας και πρότειναν περαιτέρω μέτρα και δράσεις που απαιτούνται για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής βιομηχανικής και τεχνολογικής βάσης στον τομέα της άμυνας.
Η απρόκλητη επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας έχει σημαντικές επιπτώσεις στην ευρωπαϊκή άμυνα, οι οποίες οδηγούν σε αύξηση των στρατιωτικών δαπανών από τα κράτη μέλη. Με τη χθεσινή κοινή ανακοίνωση, η Επιτροπή και ο Ύπατος Εκπρόσωπος έχουν ως στόχο να βοηθήσουν τα κράτη μέλη να επενδύσουν από κοινού, καλύτερα και με ευρωπαϊκό τρόπο. Ανταποκρίνονται επίσης στην έκκληση που διατυπώθηκε στο πλαίσιο της Διάσκεψης για το Μέλλον της Ευρώπης για ισχυρότερη δράση της ΕΕ στον τομέα της άμυνας.
Η παρούσα κοινή ανακοίνωση παρουσιάζει ένα νέο επίπεδο φιλοδοξίας για την οικοδόμηση μιας ισχυρότερης Ευρώπης στον τομέα της άμυνας. Η ανακοίνωση εστιάζει ιδίως στην από κοινού απόκτηση στρατιωτικού εξοπλισμού, στον στρατηγικό αμυντικό προγραμματισμό για τον καθορισμό σαφέστερων προτεραιοτήτων και στη στήριξη της ευρωπαϊκής βιομηχανικής βάσης, συμπεριλαμβανομένης της ενίσχυσης του ευρωπαϊκού πλαισίου Ε&Α στον τομέα της άμυνας, του Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας (ΕΤΑ).
Οι πρωτοβουλίες της ΕΕ για την προώθηση της αμυντικής συνεργασίας συμβάλλουν επίσης στην ενίσχυση της δικαιότερης διατλαντικής κατανομής των βαρών και της αποτελεσματικότερης ευρωπαϊκής συνεισφοράς στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ.
Επενδυτικά κενά στον τομέα της άμυνας
Λαμβάνοντας υπόψη την ανάλυση των επενδυτικών κενών που διενεργήθηκε από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Άμυνας, η Επιτροπή και ο Ύπατος Εκπρόσωπος εξετάζουν τρία βασικά είδη κενών: κενά στις αμυντικές δαπάνες, κενά στην αμυντική βιομηχανία και κενά στις αμυντικές δυνατότητες.
- Αμυντικές δαπάνες: Ως άμεσο αποτέλεσμα της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, τα κράτη μέλη έχουν ήδη εξαγγείλει αυξήσεις στους αμυντικούς προϋπολογισμούς τους κατά περίπου 200 επιπλέον δισ. EUR τα επόμενα έτη. Οι αυξήσεις αυτές είναι μεν απαραίτητες, έχουν όμως προηγηθεί χρόνια σημαντικών περικοπών και σοβαρών υποεπενδύσεων. Από το 1999 έως το 2021, οι συνδυασμένες αμυντικές δαπάνες της ΕΕ αυξήθηκαν κατά 20 %, έναντι 66 % για τις ΗΠΑ, 292 % για τη Ρωσία και 592 % για την Κίνα. Χωρίς συντονισμένη προσέγγιση, η αύξηση των δαπανών κινδυνεύει να οδηγήσει σε περαιτέρω κατακερματισμό και να ακυρώσει την πρόοδο που έχει σημειωθεί μέχρι σήμερα.
Κενά στην αμυντική βιομηχανία: Παρά τη συνολική ανταγωνιστικότητα του τομέα, υπάρχουν δυσχέρειες και κενά. Δεδομένου ότι η ζήτηση είναι κατακερματισμένη, η βιομηχανία εξακολουθεί επίσης να διαρθρώνεται βάσει των εθνικών συνόρων, ιδίως εκτός των τομέων της αεροναυπηγικής και των πυραύλων. Επίσης, υπάρχουν εξαρτήσεις για ορισμένα είδη βασικού αμυντικού εξοπλισμού, για τα οποία η ευρωπαϊκή βιομηχανική και τεχνολογική βάση στον τομέα της άμυνας δεν προσφέρει εγχώριες λύσεις.
- Κενά δυνατοτήτων: επισημάνθηκαν τρεις επείγουσες προτεραιότητες: αναπλήρωση των αποθεμάτων, αντικατάσταση των συστημάτων που κληροδοτήθηκαν από την σοβιετική εποχή και ενίσχυση των εναέριων και πυραυλικών αμυντικών συστημάτων. Πέραν αυτών των επειγόντων κενών δυνατοτήτων, η κοινή ανακοίνωση προτείνει να καταβληθούν προσπάθειες για μια σειρά συγκεκριμένων στρατηγικών μεσομακροπρόθεσμων δυνατοτήτων στον εναέριο, χερσαίο, θαλάσσιο και διαστημικό τομέα, καθώς και στον τομέα της κυβερνοάμυνας.
Μέτρα για την κάλυψη αυτών των κενών
Για να στηριχθεί η κάλυψη των κενών, η Επιτροπή και ο Ύπατος Εκπρόσωπος καθόρισαν ένα σύνολο πολύ συγκεκριμένων μέτρων που σχεδιάστηκαν για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής ζήτησης μέσω κοινών προμηθειών και για την ενίσχυση της προσφοράς μέσω μέτρων που στοχεύουν στη στήριξη των βιομηχανικών παραγωγικών ικανοτήτων.
Στο άμεσο μέλλον, η Επιτροπή και ο Ύπατος Εκπρόσωπος/Επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας θα συγκροτήσουν ταχέως μια ειδική ομάδα για τις κοινές προμήθειες στον τομέα της άμυνας, η οποία θα συνεργαστεί με τα κράτη μέλη για την υποστήριξη του συντονισμού και την αποφυγή παράλληλων ενεργειών όσον αφορά τις πολύ βραχυπρόθεσμες ανάγκες τους σε προμήθειες για την αντιμετώπιση της νέας κατάστασης στον τομέα της ασφάλειας. Η ειδική ομάδα θα συντονίζεται επίσης με το κλιμάκιο ανταλλαγής πληροφοριών που συστάθηκε στο πλαίσιο του Στρατιωτικού Επιτελείου ΕΥΕΔ/ΕΕ για τη διευκόλυνση του συντονισμού όσον αφορά τη στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία.
Θα προταθεί ένα βραχυπρόθεσμο μέσο της ΕΕ για την ενίσχυση των αμυντικών βιομηχανικών δυνατοτήτων μέσω κοινών προμηθειών, προς έγκριση με συνοπτικές διαδικασίες, με σκοπό τη στήριξη των κρατών μελών ώστε να καλύψουν τα πλέον επείγοντα και κρίσιμα κενά με συνεργατικό τρόπο, με βάση τις εργασίες της ειδικής ομάδας. Η Επιτροπή είναι έτοιμη να δεσμεύσει 500 εκατ. ευρώ από τον προϋπολογισμό της ΕΕ σε διάστημα δύο ετών, για να παράσχει κίνητρα στα κράτη μέλη να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες αυτές με συνεργατικό τρόπο.
Το εν λόγω βραχυπρόθεσμο μέσο θα προετοιμάσει το έδαφος για ένα πλαίσιο της ΕΕ για κοινές προμήθειες στον τομέα της άμυνας. Για τον σκοπό αυτό, κατά το τρίτο τρίμηνο του 2022, η Επιτροπή θα υποβάλει πρόταση κανονισμού για το ευρωπαϊκό επενδυτικό πρόγραμμα στον τομέα της άμυνας (EDIP). Ο κανονισμός θα ορίσει τις προϋποθέσεις για τη σύσταση από τα κράτη μέλη ευρωπαϊκών κοινοπραξιών αμυντικών δυνατοτήτων (EDCC). Στο πλαίσιο μιας EDCC, τα κράτη μέλη θα προμηθεύονται από κοινού, προς χρήση από τα συμμετέχοντα κράτη μέλη, αμυντικές δυνατότητες που αναπτύσσονται με συνεργατικό τρόπο εντός της ΕΕ και θα επωφελούνται από απαλλαγή από τον ΦΠΑ. Επιπλέον, μπορεί να παρέχεται συνδεδεμένη χρηματοδότηση από την ΕΕ για έργα υψηλού ενδιαφέροντος για την ΕΕ.
Η στήριξη των κοινών προμηθειών συμπληρώνει και ολοκληρώνει τις προσπάθειες που έχουν καταβληθεί μέχρι σήμερα μέσω του ΕΤΑ για την Ε&Α στον τομέα της άμυνας.
Επιπλέον, η Επιτροπή και ο Ύπατος Εκπρόσωπος προτείνουν τη σταδιακή μετάβαση προς μια κοινή λειτουργία αμυντικού προγραμματισμού και προμηθειών της ΕΕ που θα επιτρέπει τον καλύτερο καθορισμό των προτεραιοτήτων όσον αφορά τις δυνατότητες στις οποίες θα πρέπει να δοθεί έμφαση.
Τέλος, η ενισχυμένη ευρωπαϊκή συνεργασία στον τομέα της άμυνας απαιτεί επίσης ένα στέρεο σχέδιο δράσης για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανικής ικανότητας. Προς τον σκοπό αυτό, η Επιτροπή:
- θα προβεί, σε συνεργασία με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Άμυνας, σε διεξοδική χαρτογράφηση των υφιστάμενων και αναγκαίων πρόσθετων βιομηχανικών παραγωγικών ικανοτήτων της ΕΕ·
- θα προτείνει μια πρωτοβουλία για τις κρίσιμες πρώτες ύλες, συμπεριλαμβανομένων νομοθετικών μέτρων, για τη διευκόλυνση, μεταξύ άλλων, της πρόσβασης της αμυντικής βιομηχανίας σε κρίσιμες πρώτες ύλες, ενισχύοντας έτσι την ανθεκτικότητα και την ασφάλεια εφοδιασμού της ΕΕ·
- θα εργαστεί για τη λήψη περαιτέρω μέτρων προκειμένου να διασφαλιστεί η διαθεσιμότητα ειδικών για την άμυνα δεξιοτήτων για την αύξηση της βιομηχανικής ικανότητας·
- θα εξετάσει το ενδεχόμενο τροποποιήσεων του πλαισίου για την έρευνα και την καινοτομία σε είδη διπλής χρήσης με σκοπό τη βελτίωση των συνεργειών μεταξύ μη στρατιωτικών και αμυντικών μέσων·
- θα επεξεργαστεί περαιτέρω μέτρα (όπως συντονισμένες προσκλήσεις μεταξύ των υφιστάμενων μέσων της ΕΕ και δανείων της ΕΤΕπ) για τη στήριξη κρίσιμων τεχνολογιών και βιομηχανικών ικανοτήτων μέσω της ανάπτυξης στρατηγικών έργων·
- στο πλαίσιο της συνολικής επανεξέτασης των προτεραιοτήτων κατά την ενδιάμεση επανεξέταση του μακροπρόθεσμου προϋπολογισμού της ΕΕ, θα εξετάσει το ενδεχόμενο ενίσχυσης των προϋπολογισμών του Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας και της στρατιωτικής κινητικότητας μέσω του μηχανισμού «Συνδέοντας την Ευρώπη»·
- θα επιταχύνει τη δημιουργία της πρωτοβουλίας CASSINI για την άμυνα με σκοπό την προσέλκυση νεοεισερχομένων και τη στήριξη της αμυντικής καινοτομίας.
Η ΕΤΕπ θα πρέπει επίσης να εκτιμήσει κατά πόσον πρέπει να αυξήσει τη στήριξή της στην ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία και τις κοινές προμήθειες πέραν της συνεχιζόμενης στήριξής της για τα είδη διπλής χρήσης.
Τα προτεινόμενα μέτρα θα καταστήσουν την ΕΕ ισχυρότερο διεθνή εταίρο, μεταξύ άλλων και στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, το οποίο παραμένει το θεμέλιο της συλλογικής άμυνας των μελών της.
