Η σημασία της κυκλικής τουριστικής οικονομίας για τα νησιά Αγκιστρίου, Αίγινας, Κυθήρων, Πόρου, Σαλαμίνας, Σπετσών, Ύδρας και του παραλιακού Δήμου Τροιζηνίας-Μεθάνων

Η υιοθέτηση της Στρατηγικής Κυκλικής Τουριστικής Οικονομίας για τα νησιά της Αττικής δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη ενός καινοτόμου εργαλείου διαχείρισης του τουριστικού προϊόντος των προορισμών.

Παράλληλα, αποτελεί ένα έργο που θα δώσει πρόσθετη αξία στο brand της Αττικής ως δημοφιλούς ταξιδιωτικού προορισμού για όλο τον χρόνο. Επίσης, η έγκριση της Στρατηγικής για την υλοποίηση συγκεκριμένων μέτρων αναμένεται να ενδυναμώσει τον βιώσιμο τουρισμό στα νησιά της Αττικής, πάνω σε τέσσερις πυλώνες –την ορθολογική διαχείριση των υδάτινων πόρων, την εξοικονόμηση ενέργειας, την πράσινη διαχείριση των απορριμμάτων και την φιλική προς το περιβάλλον κινητικότητα– με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τόσο για τους κατοίκους όσο και για τους τουρίστες. Το έργο αφορά στην υποστήριξη των νησιωτικών Δήμων της Περιφέρειας Αττικής (Αγκιστρίου, Αίγινας, Κυθήρων, Πόρου, Σαλαμίνας, Σπετσών, Ύδρας) και του παραλιακού Δήμου Τροιζηνίας-Μεθάνων).  

Στο πλαίσιο αυτό παρέχεται μια περιφερειακή στρατηγική στα νησιά, με στόχο τη μετάβαση σε ένα πιο κυκλικό περιφερειακό τουριστικό μοντέλο και την μείωση των περιβαλλοντικών πιέσεων στα ευαίσθητα νησιωτικά οικοσυστήματα από τις ολοένα αυξανόμενες τουριστικές ροές, ενώ προωθείται η συγκέντρωση και ανταλλαγή ήδη διαθέσιμων λύσεων και γνώσεων για την υποστήριξη της ανάπτυξης κυκλικών πολιτικών και καλών πρακτικών στον τομέα του τουρισμού.

Να σημειωθεί ότι ο τουρισμός στα νησιά της Αττικής συνιστά βασική παραγωγική δραστηριότητα που αντανακλάται τόσο στον αριθμό επιχειρήσεων (24% των επιχειρήσεων για το 2021 σε κλάδους εστίασης, φιλοξενίας, τουριστικά πρακτορεία) όσο και στον αριθμό των απασχολούμενων (27% της απασχόλησης στους ίδιους κλάδους για το 2020) αν και όχι ομοιόμορφα μεταξύ των 8 δημοτικών ενοτήτων. Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά την πίεση που ασκείται στην κινητικότητα, μεγάλο ποσοστό των επισκεπτών αφορά την πολύ ανεπτυγμένη παραθεριστική κατοικία και συναρτάται με πρόσβαση και χρήση ΙΧ.

Τα προβλήματα κυκλοφοριακής συμφόρησης που απαντώνται, σχετίζονται είτε με την πρόσβαση των επισκεπτών κατά την περίοδο αιχμής στους βασικούς οικισμούς του προορισμού και ιδιαίτερα σε συγκεκριμένες χρονικές ζώνες (συχνότερα απογευματινές-βραδινές ώρες για πρόσβαση σε εστίαση, αναψυχή, καταλύματα), καθώς και στις λιμενικές εγκαταστάσεις κατά τις ώρες των δρομολογίων των πλοίων. Κατά τη διάρκεια της μέρας και με δεδομένα τα χαρακτηριστικά του τουρισμού που σχετίζεται με θαλάσσια αναψυχή, η κυκλοφορία είναι διάσπαρτη στον προορισμό, ενώ τις απογευματινές και βραδινές ώρες η πίεση εστιάζεται στους πιο σημαντικούς πόλους εστίασης, αναψυχής και πυκνότητας καταλυμάτων φιλοξενίας.

Από μια άλλη πιο θετική σκοπιά, λόγω της εγγύτητας με το μητροπολιτικό κέντρο Αθήνας – Πειραιά, πολλές από τις επιμέρους ενότητες στον προορισμό (όπως η Αίγινα, το Αγκίστρι, ο Πόρος) προσφέρονται για ολιγοήμερη παραμονή επισκεπτών, που μπορεί πιο εύκολα να πραγματοποιηθεί χωρίς ΙΧ.

Συστηματική αποκατάσταση εγκαταλελειμμένων παραδοσιακών μονοπατιών

Ταυτόχρονα, οι απαιτήσεις και προσδοκίες ενός νέου κοινού επισκεπτών πιο ευαισθητοποιημένου σε θέματα ήπιας  βιώσιμης κινητικότητας είναι αυτές που δημιουργούν σταδιακά τις προϋποθέσεις ανάπτυξής του. Ήδη, σε όλα τα νησιά προωθείται ο τουρισμός μέσα από πεζοπορικές ή ποδηλατικές διαδρομές, γεγονός που με τη σειρά του έχει οδηγήσει στην όλο και πιο συστηματική αποκατάσταση εγκαταλελειμμένων παραδοσιακών μονοπατιών. Η συγκεκριμένη μορφή μετακίνησης συνιστά και μια εναλλακτική μορφή τουρισμού που προσελκύει επισκέπτες για πολύ μεγαλύτερη χρονική περίοδο, συμβάλλοντας έτσι στην άμβλυνση της εποχικότητας του τουρισμού και της πίεσης στις μεταφορικές υποδομές. Επιπλέον, στον προορισμό λειτουργούν εδώ και δεκαετίες πρακτικές «βιώσιμης κινητικότητας» μέσα από την εφαρμογή περιορισμών ή αποκλεισμών στο ΙΧ αυτοκίνητο, μέσα από την συμπλήρωση με θαλάσσια παράκτια συγκοινωνία, ή μέσα από την πραγματοποίηση πεζοπορικών διαδρομών που υπήρχαν, διασώζονται και χρησιμοποιούνται, κυρίως από επισκέπτες.

Εξάλλου, γίνονται όλο και περισσότερες προσπάθειες διασύνδεσης του τουρισμού με άλλους παραγωγικούς πόρους και κλάδους όπως ο πρωτογενής τομέας και τα τοπικά προϊόντα, ο πολιτιστικός ή φυσιολατρικός τουρισμός κ.α. Ο προορισμός είναι εξαιρετικά πλούσιος σε μνημεία (περισσότερα από 350 κτίρια, ναοί ή μοναστήρια είναι επισήμως κηρυγμένα ως μνημεία ή αρχιτεκτονική κληρονομιά από τα Υπουργεία Πολιτισμού και Περιβάλλοντος αντίστοιχα, ενώ ολόκληρα χωριά ή νησιά, όπως η Ύδρα, είναι χαρακτηρισμένα ως «αρχαιολογικοί χώροι, ιστορικοί τόποι ή τοπία εξαιρετικού κάλλους, ή ενάλιοι αρχαιολογικοί χώροι κ.ά.) και σε προστατευόμενες περιοχές. Πάντως, όπως διαπιστώνεται, παρά την ύπαρξη όλου αυτού του πλούτου, οι επισκέπτες του μητροπολιτικού συγκροτήματος αγνοούν κατά πλειοψηφία την ύπαρξη του προορισμού, ενώ πολλοί επισκέπτες του προορισμού αγνοούν την ύπαρξη αυτών των φυσικών ή πολιτιστικών πόρων και τα πλεονεκτήματα του προορισμού στη σχέση τουρισμού με αγροτική παραγωγή και εναλλακτικό τουρισμό.

Η διαβούλευση με τους φορείς ανέδειξε μεταξύ άλλων και τα χαμηλά σχετικά επίπεδα συνείδησης σε σχέση με την έννοια της κυκλικότητας, ενώ ταυτόχρονα διαπιστώνεται και το χαμηλό επίπεδο καινοτομίας ή ψηφιακού μετασχηματισμού στις τοπικές επιχειρήσεις.

Η κυκλική οικονομία στον τουρισμό ως μοχλός για οικονομική ανάπτυξη και  περιβαλλοντική αποκατάσταση

Αξίζει να σημειωθεί κατά την εφαρμογή του εργαλείου αποτίμησης της κυκλικότητας της Περιφερειακής Ενότητας Νήσων στο πλαίσιο του έργου ο σημερινός δείκτης κυκλικότητας υπολογίστηκε περί το 44%, τοποθετώντας τον προορισμό στα μέσα περίπου της διαβάθμισης «Beginning Pro-Activist». Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι σύμφωνα με τα δεδομένα και τις απαντήσεις που παρασχέθηκαν, ο προορισμός έχει μόλις αρχίσει να μπαίνει σε ένα μονοπάτι κυκλικής οικονομίας στον τουριστικό τομέα, βλέποντάς το ως μοχλό για οικονομική ανάπτυξη, περιβαλλοντική αποκατάσταση και ανάπλαση.

Σε ότι αφορά τα επίπεδα συνεργασίας, ο προορισμός βρίσκεται στις υψηλότερες θέσεις της κατηγορίας «Basic level of collaboration», που σημαίνει ότι στον προορισμό αρχίζουν να χτίζονται δίκτυα συνεργασιών όλων των ενδιαφερόμενων μερών.

Εκτός από το αναξιοποίητο δυναμικό και την ολοένα και μεγαλύτερη συνειδητοποίηση των αδιεξόδων που προκαλεί το παλιό μοντέλο (ως προς την εξυπηρέτησή του από τους διαθέσιμους πόρους και τις σημερινές υποδομές και ως προς την αειφορία του), στα θετικά στην παρούσα φάση συγκαταλέγεται η εκκρεμότητα εκκίνησης πολλών επιπέδων σχεδιασμού ή εισαγωγής καινοτομίας στη διαχείριση για όλους τους πυλώνες. Στα θετικά συγκαταλέγεται και η όλο και μεγαλύτερη συνείδηση των φορέων ως προς την ανάγκη δικτύωσης και συνεργασίας.