Μπαίνουμε σε μια καινούρια πραγματικότητα. Ο κορωνοιός κατάφερε να επιβάλλει μια νέα κατάσταση στην καθημερινή μας ζωή, στα όνειρά μας, στις προσδοκίες μας. Η προσαρμογή είναι αναπόφευκτη.
Η νέα πραγματικότητα όμως δεν είναι κανονικότητα. Είναι στρέβλωση της ζωής μας, είναι παρά φύσιν. Το σκεπασμένο πρόσωπο, θεολογικώς για τους ορθοδόξους είναι μείωση της ανθρώπινης αξίας, κοινωνικά δε είναι μια μορφή ντροπής και μείωση της προσωπικότητας.
Η ανάγκη επιβίωσης οδηγεί σε λύσεις έξω από τα παραδεκτά, καταλύει ανθρώπινα δικαιώματα μειώνει την αξία του προσώπου. Οι αριθμοί των νεκρών και των ασθενών κρύβουν πρόσωπα, οικογένειες, φιλίες, αξίες, ισοπεδώνουν καταστροφικά πολιτισμούς και δημιουργικές έννοιες. Το αιτούμενο είναι η συνειδητοποίηση αυτού που ζούμε και η αναζήτηση της εξόδου από την κρίση.
Όσοι αναζητούν σήμερα την αφετηρία της πανδημίας και τα αναπόφευκτα ερωτήματα της διάδοσής της βιάζονται. Όταν ένα σπίτι πάρει φωτιά το πρώτο που κάνεις είναι να προσπαθήσεις να την σβήσεις. Μικρή σημασία έχει σήμερα αν ο ιός έφυγε από κάποιο εργαστήριο, αν είναι μετάλλαξη, αν είναι μια «φυσιολογική εξέλιξη». Όπως επίσης γιατί οι ιοί SARS, Mers, Ebola ελέγχθηκαν η περιορίστηκαν γεωγραφικά ενώ ο SARS-CoV-2 απλώθηκε σε κάθε γωνιά της γης.
Το πρόβλημα είναι εδώ, είναι υπαρκτό και η ανθρωπότητα αδύναμη να το αντιμετωπίσει. Οι κυβερνήσεις πελαγοδρομούν μέσα από αντιφατικά μέτρα, η επιστήμη δολιχοδρομεί αναζητώντας φάρμακα και εμβόλια, οι άνθρωποι διχάζονται μέσα στις αντιφατικές πληροφορίες, την φημολογία και την παραπληροφόρηση.
Η διαχείριση της κρίσης απαιτεί να σκεφτούμε και να δράσουμε έξω από το κουτί. Το ανθρώπινο κατασκεύασμα της οικονομίας και του χρήματος αναγκαστικά πρέπει να αλλάξει κανόνες. Η οικονομική θεωρία της δημιουργικής καταστροφής αποκτά πλέον νέα χαρακτηριστικά. Στην εποχή της ερημοποίησης μεγάλου μέρους του πλανήτη και της αλλοίωσης του φυσικού περιβάλλοντος ο SARS-CoV-2 αποτελεί το κερασάκι στην τούρτα. Η τεχνολογική ανάπτυξη με έλλειψη σεβασμού στα φυσικά δεδομένα και τις ανθρώπινες αξίες αποδείχθηκε ότι έχει τίμημα και αδιέξοδα.
Από που ξεκινάμε λοιπόν? Η διαχείριση υποχρεωτικά έχει δύο άξονες. Την άμεση αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κρίσης και την ταυτόχρονη δημιουργία των νέων υποδομών που θα έχουν εκκίνηση αρχέγονες αξίες και το φυσικό υπόβαθρο. Η αντιμετώπιση της ασθένειας είναι υποχρεωτικά διαχειρίσιμη από τους επιστήμονες , τις λογικές και τις τεχνικές που έχουν αποδειχθεί, λίγο η πολύ, τελέσφορες έως σήμερα. Τα θεραπευτικά σχήματα, που διαφέρουν μεταξύ τους ως σήμερα, κάποιους θα θεραπεύουν, σε κάποιους θα αποτυγχάνουν. Οι γονιδιακές ιδιαιτερότητες θα διατηρούν το ρόλο τους μιας και βλέπουμε πλέον υγιείς και νέους ανθρώπους να οδηγούνται στο μοιραίο χωρίς τη δυνατότητα αναστροφής της κατάστασης. Και οι πολίτες άβουλοι να παραμένουν θεατές της κούρσας του εμβολίου. Το ρωσικό Sputnik V να αμφισβητείται απόπολυεθνικές και πανεπιστήμια της Δύσης. Να υπάρχει δηλαδή αδυναμία διεθνούς συνεννόησης ακόμη και σε απόλυτα αναγκαίες επιλογές για τον κάθε άνθρωπο.
Η μέσο- και μακροπρόθεσμη επιλογή είναι κυρίαρχα πολιτική και την ευθύνη έχουν οι κοινωνίες για την κατεύθυνσή της. Έστω μέσα από τις επιλογές των προσώπων αλλά σίγουρα όχι μόνο μέσα από αυτές.
Ο τρόπος της διαχείρισης των πόρων διατροφής είναι η αρχή. Η νόσος των «τρελών αγελάδων», η «γρίπη των πτηνών» και η σύνδεση του ιού SARS-CoV-2 με την αγορά τροφίμων στη Wuhan της Κίνας δείχνουν ότι κάτι δεν πάει καλά με την διαχείριση της τροφικής αλυσίδας. Η αύξηση της αντίστασης των μικροβίων στα αντιβιοτικά κυρίως μέσα από την αλόγιστη χρήση τους στη «βιομηχανική» παραγωγή κρέατος και πουλερικών, έχει δημιουργήσει ένα εξίσου μεγάλο κενό. Η ευρεία χρήση ζιζανιοκτόνων, που ενοχοποιούνται για καρκίνο με τη διαφυγή τους στον υδροφόρο ορίζοντα καθώς και η δημιουργία γενετικώς τροποποιημένων σπόρων, που δεν επιτρέπουν την περαιτέρω αναπαραγωγή τους ολοκληρώνοντας μια βίαιη παρέμβαση και στη χρήση τροφίμων φυτικής παραγωγής.
Η επανεκτίμηση του τρόπου παραγωγής τροφίμων είναι πλέον μονόδρομος. Οι νέες τεχνολογίες, όχι μόνο δεν έλυσαν την ανάγκη της αυξημένης παραγωγής για την καταπολέμηση της πείνας στις φτωχές χώρες αλλά δημιούργησαν νέα προβλήματα στην ποιότητα των τροφών. Παρά τη χειραγώγηση που συστηματικά πραγματοποιείται για τον έλεγχο της παραγωγής τροφίμων, οφείλουμε ως κράτος να ανοίξουμε πάλι το δρόμο της πρωτογενούς παραγωγήςαξιοποιώντας τα πλεονεκτήματα του φυσικού περιβάλλοντος της πατρίδας μας. Δεν είναι λογικό η χώρα μας να εισάγει πατάτες από τη Γερμανία, λεμόνια από την Τουρκία και σκόρδα από την Αργεντινή. Άλλωστε δεν μπορεί να αγνοηθεί αυτήν τη φορά η πιθανότητα η και αναγκαιότητα διαχείρισης της τροφικής αλυσίδας (από την παραγωγή ως το πιάτο) σε τοπικά επίπεδα λόγω της δυνατότητας καλύτερου ελέγχου της ασφάλειας των τροφίμων.
Απ΄ ότι είδαμε με αυτήν την υγειονομική κρίση δεν μπορεί να σε προστατεύσει ούτε η «business class» του αεροπλάνου, ούτε η «πρώτη θέση» στις οικονομικές δυνατότητες. Αυτή είναι μια καλή αφορμή για αναθεώρηση σε οικονομικά μοντέλα , που θα λειτουργούν προληπτικά στις κρίσεις και δε θα μαζεύουν τα ερείπια που αφήνει η εφαρμογή τους. Οι επινοήσεις που λειτουργούν πάνω στα μοντέλα των μοχλεύσεωνκατέληξαν σε ναυάγια οικονομιών και ανθρώπων μπροστά στην πρώτη ισχυρή καταιγίδα. Κάποιοι επαναπροσδιορισμοιί πρέπει με τόλμη να γίνουν από μηδενική βάση. Οι άξονες της ανάπτυξης της χώρας θα πρέπει να στραφούν και στην κατεύθυνση της γρήγορης απόδοσης (π.χ. οικοδομή) και τη μακροχρόνια προοπτική (π.χ. επιπτώσεις στην υγεία και το περιβάλλον κάθε οικονομικού νομοσχεδίου). Οι νέες πολιτικές, με αφορμή την υγειονομική κρίση, πρέπει να απεγκλωβιστούν από θεραπείες ασπιρίνης σε ανεγχείρητες καρκινικές καταστάσεις.
Ο ανασχεδιασμός των πόλεων και γιατί όχι η δημιουργία νέων οικιστικών εγκαταστάσεων με κυρίαρχη τη συμμετοχή των πολιτών, που θα ζήσουν εκεί, είναι πραγματική στροφή πολιτικών επιλογών. Όπου υπάρχει η ευκαιρία πρέπει να ξεκινήσουμε από το μηδέν. Η περιβαλλοντική επιβάρυνση και οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής ενδυναμώνουν οικιστικές επιλογές, που αξιοποιούν φυσικούς πόρους με ελάχιστο η μηδενικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα, και στόχευση την πλήρη ενεργειακή αυτονομία.
Η ίδια η υγειονομική κρίση ανέδειξε όμως και μια σειρά αδυναμιών της σημερινής πολιτικής πραγματικότητας. Μια σειρά αξιών και εργαλείων που έδειχναν να μνημονεύονται μόνο θεωρητικά σε κείμενα και ομιλίες ενώ η εφαρμογή τους γίνεται a la carte , σηματοδοτεί την ανάγκη ανάδειξής τους στην εκπαίδευση. Αξίες όπως η δικαιοσύνη, η ευημερία, ο πατριωτισμός, η αναγνώριση των δικαιωμάτων των μειοψηφιών αλλά και η επικράτηση της βούλησης των πλειοψηφιών καθώς και η επαγόμενη επικράτησης της δημοκρατίας είναι καιρός να καλλιεργούνται από τα σχολεία και τα παιδικά χρόνια.
Η χώρα αυτή κρατήθηκε όρθια χάρη στη ζωντανή της γλώσσα, την ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία και τον θεσμό της οικογένειας, που όπως αποδείχθηκε στην πρόσφατη οικονομική κρίση λειτούργησε ως μηχανισμός στήριξης μεταξύ των γενεών. Οι αξίες αυτές όχι μόνο δεν μπορούν να αγνοηθούν αλλά αποτελούν και σταθερό έδαφος για τα εύκολα και τα δύσκολα. Η ανεξιθρησκεία και η ανοχή στη διαφορετικότητα δεν μπορούν να σκεπάσουν τη διαχρονική ιστορία του έθνους και να υπονομεύουν τις σταθερές του.
Εργαλεία όπως η διαφάνεια και η λογοδοσία πρέπει να πάρουν πρακτική μορφή και να μην πνίγονται από γραφειοκρατικές διαδικασίες και μηχανισμούς, που διατηρούν μόνο το εύηχο κέλυφος. Στην πρακτική τους όμως, πολλές φορές , καταλήγουν να ευτελίζουν τις ίδιες τις λέξεις, να υπονομεύουν τις κοινωνικές αντιστάσεις και να ευνοούν νέες αδικίες.
Οι παραπάνω πολιτικές μπορούν να βρουν πεδίο εφαρμογής σήμερα? Υπάρχουν τα κόμματα, τα πρόσωπα, που θα επιλέξουν το άλλο γήπεδο σε μια πραγματικότητα, που είναι ρευστή και σίγουρα δεν είναι κανονική? Ακριβώς επειδή η πραγματικότητα δεν είναι κανονική είναι η ώρα να τη διαμορφώσουμε εμείς προτού μας σύρουν τα γεγονότα. Αν θα τολμήσουν τα σημερινά κόμματα και οι σημερινοί πολιτικοί είναι ένα ερώτημα. Στη φύση και την πολιτική πάντως τα κενά καλύπτονται.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ Η. ΚΡΑΝΙΑΣ
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο “Pireas Now”
